بررسی وضعیت ایستگاه های لرزه نگاری و شتابنگاری در ایران؛
استقرار تنها ۱۳۰ ایستگاه لرزه نگار در كشوری روی كمربند زلزله و سقف كوتاه اعتبارات
مسیرساز: در صورتیكه برمبنای برنامه های توسعه اقتصادی و اجتماعی كشور باید شبكه های لرزه نگاری كشور به 400 ایستگاه افزایش یابد، رئیس مركز لرزه نگاری كشوری وابسته موسسه ژئوفیزیك دانشگاه تهران اعلام نمود كه هم اكنون تعداد 130 ایستگاه لرزه نگاری در كشور راه اندازی شده است و اعتباراتی كه برای این حوزه در نظر گرفته می شود با میزان نیازمندی های كشور همخوانی ندارد.
به گزارش مسیرساز به نقل از ایسنا، پژوهش در هشدارهای لرزه ای بااینکه سال ها است که شروع شده، اما هنوز راه طولانی برای اجرایی شدن دارد ولی هم اکنون مطالعات دراین زمینه ادامه دارد؛ چونکه در صورت اجرای درست می توان از زیان های جانی و مالی فراوان ناشی از زمینلرزه های مهیب به میزان زیادی کاست.
بر این اساس شبکه های لرزه نگاری در دنیا توسعه یافت. این شبکه ها کاربردهایی چون "هـشدارلرزه ای"، "پــایش لــرزه خیــزی"، "کــاوش در ســاختار زمــین" و "پیمایش های لرزه ای" دارند.
لرزه نگاری مطالعه علمی گسترش امواج الاستیک در زمین است. از آنجائیکه امکان دسترسی به لایه ها و ساختارهای درون زمین میسر نیست، بررسی امواج الاستیک (یا امواج آکوستیک) به پژوهشگران این حوزه این امکان را فراهم می آورد، که به بازسازی اطلاعات به دست آمده از این امواج در زیر زمین بپردازند. از این طریق علم لرزه شناسی، به زمین شناسی و اکتشافات معدنی مرتبط می شود.
مطالعات لرزه نگاری به دنبال آغاز جنگ سرد قدرت های جهانی و افزایش آزمایش های هسته ای شروع شد و در دهه شصت و هفتاد میلادی با گران شدن نفت و بحران انرژی، پژوهشگران تلاش کردند تا با ابداع دستگاه ها و روش های نوین مبادرت به اکتشاف منابع جدید کنند و در نهایت منجر به ساخت دستگاه های لرزه نگاری شد.
امواج لرزه ای، مواج صوتی با طیف فرکانس گسترده تری هستند و پژوهشگران حوزه زلزله با مطالعه امواج زلزله می توانند داده هایی در زمینه لایه های مختلف کره زمین به دست آورند.
رویدادهای لرزه ای بعد از رها شدن انـرژی بـه شکل موج های لرزه ای مسیر بین چشمه و گیرنده را می پیمایند. با لرزه نگارها می تـوان بـا روش های محاسباتی محل چشمه زلزله را تعیین کرد.
با توجه به اهمیت دستگاه های لرزه نگار از سال ۱۳۳۷ (۱۹۵۸ میلادی) از طرف مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران، کار ثبت و تعیین محل زمین لرزه ها را با راه اندازی نخستین ایستگاه لرزه نگاری در تهران شروع کرد.
این اقدام به علت لرزه خیز بودن کشور و رخداد زلزله های ویرانگر است به شکلی که بگفته دکتر شهریار سلیمانی آزاد، پژوهشگر لرزه زمین ساخت سازمان زمین شناسی کشور و متخصص پالئوسایزمولوژی –تکتونیک جنبا سازمان زمین شناسی و اکتشافات، ایران در بخش مرکزی کمربند آلپ- هیمالیا یعنی جایی که صفحه عربی در جنوب در حال حرکت به سمت صفحه اوراسیا(اروپا-آسیا) در شمال است قرار دارد، بدین جهت همیشه درمیان این دو در فشار و تنش است.
وی در گفت و گو با ایسنا ادامه می دهد: در کره زمین منطقه ای به نام کمربند "کوه زایی آلپ –هیمالیا" وجود دارد. این کمربند از آلپ تا هیمالیا بیش از ۱۰ هزار کیلومتر را شامل می شود و منطقه ای است که محل برخورد چند صفحه تکتونیکی و یا به عبارتی چند قطعه شکسته شده پوسته نازک زمین است و تخلیه انرژی این پوسته نازک به جهت حرکت سبب می شود که قسمتی از این انرژی به صورت گسل خوردگی لایه های زمین و رخداد زمینلرزه ها خودرا نشان دهد.
وی با تاکید بر اینکه ایران از نظر میزان خطر نسبی رخداد زمین لرزه در موقعیت خطرناکی قرار دارد، یادآور می شود: اگر به اطلاعات زمین لرزه های ایران دقت کنیم درمی یابیم که در ایران علاوه بر داده های دستگاهی زلزله ها در مدت ۱۲۰ سال گذشته(همچون دیگر مناطق لرزه خیز جهان)، زمین لرزه هایی که در گذشته های بسیار دورتر رخ داده اند نیز توسط تاریخ نگاران به ثبت رسیده اند و این داده های تاریخی و داده های دستگاه های لرزه نگاری هر دو تایید کننده قرار داشتن ایران در گستره خطر زمینلرزه ها است.
تاریخ نگاری ایستگاه های لرزه نگاری ایران
در سال ۱۳۳۷ (۱۹۵۸ میلادی) نخستین ایستگاه لرزه نگاری کشور در تهران شروع کرد و در دهه ۱۹۶۰ میلادی ایستگاه های لرزه نگار کشور به ۵ ایستگاه در شهرهای "تهران"، "تبریز"، "مشهد"، "شیراز" و "کرمانشاه" افزایش یافت.
از این تعداد ۳ ایستگاه "تبریز"، "مشهد"و "شیراز" زیرمجموعه شبکه لرزه نگاری استاندارد جهانی (WWSSN) بودند.
در سال ۱۳۵۴ یک آرایه ۷ ایستگاهی موسوم به آرایه "بلنددوره" ایران (ILPA) برای اهداف خاص و نیز فراهم آوردن اطلاعات لرزه ای مناسب جهت تحقیقات زلزله شناسی در جنوب غربی تهران نصب گردید.
در سال های ابتدایی دهه ۱۳۶۰ خورشیدی در چند نقطه دیگر کشور همچون "بروجن"، "مینودشت"، "سد مهاباد"، "قمصر کاشان" و "قلعه قاضی" هرمزگان، توسط مؤسسه ژئوفیزیک ایستگاه های لرزه نگاری آنالوگ نصب و افتتاح شد و تا سال ۱۳۷۴، ثبت و گزارش زمینلرزه های رخداده در کشور توسط این ایستگاه های لرزه نگاری آنالوگ صورت می گرفت.
در سال ۱۳۷۴ با تامین تجهیزات لرزه نگاری جدید از نوع رقمی، نصب دستگاه های لرزه نگاری جدید در شبکه های لرزه نگاری تهران و تبریز آغاز و در سال های بعد با نصب تجهیزات در شبکه های لرزه نگاری "سمنان"، "قوچان"، "یزد"، "ساری"، "اصفهان"، "شیراز"، "مشهد"، "کرمانشاه"، "بیرجند" و "خرم آباد" شبکه های لرزه نگاری توسعه یافتند.
در سال ۱۳۸۹ نیز، شبکه های لرزه نگاری "میناب"، "کرمان"، "شهرکرد" و "همدان" نیز به صورت آزمایشی راه اندازی شدند؛ ایستگاه های لرزه نگاری این شبکه ها مجهز به لرزه نگارهای کوتاه دوره، باند متوسط، باند پهن و باند بسیار پهن سه مؤلفه ای هستند.
در حال حاضر موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران با بهره بردن از ۱۰۸ ایستگاه لرزه نگاری رقمی، در چارچوب ۲۰ شبکه لرزه نگاری محلی، چهار پایگاه لرزه نگاری تک ایستگاهی و یک ایستگاه درون چاهی فعالیت دارد، که خیلی از مناطق لرزه خیز کشور را تحت پوشش قرار می دهد.
پراکندگی ایستگاه های لرزه نگاری موسسه ژئوفیزیک در کشور
نیاز کشور به افزایش تعداد ایستگاه های لرزه نگاری
دکتر علی مرادی رئیس مرکز لرزه نگاری کشوری وابسته موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران در گفت و گو با ایسنا تعداد ایستگاه های لرزه نگاری در کشور را تعداد ۱۳۰ ایستگاه دانست و اظهار داشت: اغلب استان های کشور مجهز به ایستگاه های لرزه نگاری هستند.
وی افزود: طبق برنامه ششم توسعه تعداد ایستگاه های لرزه نگاری در کشور باید به عدد ۴۰۰ ایستگاه برسد.
مرادی درباب اختصاص اعتبارات برای افزایش تعداد ایستگاه های لرزه نگاری در کشور، تصریح کرد: تابحال اعتباراتی برای افزایش تعداد این ایستگاه ها اختصاص داده شده است ولی این اعتبارات برمبنای میزان نیاز کشور به این دستگاه ها نیست.
رئیس مرکز لرزه نگاری کشوری وابسته موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران با اشاره به اینکه دستگاه های لرزه نگاری دستگاه های حساسی هستند، و با سفارش ساخته و تحویل می شوند. یاد آور شد: برای ثبت صحیح حرکات زمین لازم است این ایستگاه ها در مناطق دور دست جایی که لرزش های ناشی از فعالیت بشری کم است، ساخت و راه اندازی شوند.
وی افزود: تا زمانی که بودجه های مناسب برای خرید این دستگاه ها در نظر گرفته نشود، امکان توسعه و رشد این ایستگاه ها در کشور کم است.
مرادی هزینه راه اندازی هر ایستگاه ها لرزه نگاری را حدود۷۵۰ میلیون تومان برآورد کرد و اظهار داشت: این هزینه ها شامل ساخت ایستگاه و راه اندازی می شود.
تاکیدات قانونی برای توسعه ایستگاه ها تا عدد ۱۰۰۰
بر اساس ماده واحده ـ جزء (۱) بند «پ» ماده (۶۰) قانون برنامه پنجساله ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران به شبکه ایستگاه های شتاب نگاری کشور در ضمن برنامه ششم توسعه، ضمن نوسازی دستگاه های موجود، حداقل ۱۰۰۰ ایستگاه جدید اضافه شود و شبکه لرزه نگاری و پیش نشانگرهای زلزله نیز به حداقل ۴۰۰ دستگاه افزایش یابد.
بر اساس این بند قانونی اولویت در توسعه این شبکه ها با مناطق زلزله خیز با خطر نسبی بالا و همین طور پهنه های جمعیتی با تراکم بالا است. مدیریت یکپارچه و متمرکز شبکه شتاب نگاری توسط وزارت راه و شهرسازی (مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی) انجام می گیرد. در ضمن ظرفیت شبکه شتاب نگاری باید در قطع و وصل شریان های حیاتی (گاز و برق) در هنگام بروز زلزله به کار گرفته شود.
این در حالی است که باتوجه به لرزه خیز بودن کشور و بگفته متخصص کلانشهرهای ایران با تمرکز جمعیتی بالا در خطر ریسک ناشی از زمینلرزه های بزرگ قرار دارند تابحال تنها ۱۳۰ ایستگاه لرزه نگاری در کشور به راه افتاده است و افزایش آن نیازمند همت دولتمردان و سرمایه گذاری در این حوزه است.
آخرین وضعیت ایستگاه های شتابنگاری
مهندس اسماعیل فرزانگان رئیس شبکه شتابنگاری ایران در گفت و گو با ایسنا درباب آخرین وضعیت استقرار نسل جدید دستگاه های شتابنگاری در ایستگاه های سراسر کشور توضیح داد: تابحال ۵۰۰ دستگاه شتابنگاری خریداری شده است که در یکی دو سال قبل (در انتهای سال ۱۳۹۷ و در طول سال ۱۳۹۸) از این تعداد حدود ۲۵۰ دستگاه نسل جدید شتابنگاری در نقاط مختلف کشور شده است.
وی با اشاره به اینکه برخی از این دستگاه ها جایگزین دستگاه های قدیمی و برخی از آنها در محل های جدید جایابی و نصب شده اند، تصریح کرد: برنامه امسال این مرکز این است که باقی مانده دستگاه های نسل جدید شتابنگاری را تا آخر سال در کشور نصب نماییم از این طریق تعداد دستگاه های جدید نصب شده در کشور را به ۵۰۰ دستگاه افزایش دهیم.
فرزانگان درباب تعداد دقیق دستگاه های نسل جدید شتابنگاری خریداری شده و نصب شده، توضیح داد: تعداد کل دستگاه های خریداری شده ۵۶۰ دستگاه بوده که از این تعداد ۲۵۰ دستگاه نصب شده است. کل دستگاه های سفارش داده شده به کشور وارد شده و سفارش جدیدی ارسال کردیم.
رییس شبکه شتابنگاری کشور دلیل افزایش سفارشات را شرایط شیوع ویروس کرونا دانست و افزود: در صورتیکه امکان فراهم و بودجه مورد نیاز تامین گردد، امیدواریم که بتوانیم خریدهای این دستگاه ها ادامه خواهیم داد.
وی با تاکید بر لزوم استفاده از شبکه شتابنگاری در شرایط لرزه خیزی کشور با تاکید بر اینکه برای بهره مندی از دستگاه های شتابنگاری نمی توان عددی را بعنوان سقف ایستگاه های شتابنگاری اعلام کرد، تصریح کرد: در کشورهای توسعه یافته و لرزه خیز، ساختمان های بلند مستقر در مناطق لرزه خیر مجهز به این دستگاه ها هستند علاوه بر آن لازم است سدها، نیروگاه ها، پل ها، تونل ها، مراکز حیاتی و تاسیسات صنعتی بزرگ مجهز به این دستگاه ها باشند.
فرزانگان با اشاره به اینکه در کشور گام هایی که دراین زمینه برداشته شده عموما برای توسعه شبکه ملی شتابنگاری و تجهیز برخی از سدهای کشور به این دستگاه ها بوده است، اضافه کرد: با این وجود ما در سایر جنبه های شتابنگاری سدها، پل ها و مراکز مهم صنعتی و مطالعه گسل ها هنوز پیشرفت نکردیم ضمن آنکه کشورهای پیشرفته و لرزه خیز به سمت استفاده از سامانه های آگهی و پاسخ سریع زمینلرزه برای کاهش خسارات جانی و مالی ناشی از بروز زلزله حرکت کردند. بدنه اصلی این قبیل سامانه ها، دستگاه های شتابنگار هستند و لزوم دارد که برای شهرهای پرجمعیت و لرزه خیز کشور حتما راه اندازی شود که دراین زمینه نیز پیشرفت زیادی نکردیم.
منبع: مسیرساز
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب