کارتن خوابی و راهکارهای پایدار مواجهه با آن در تهران
به گزارش مسیرساز، مدیرعامل موسسه همیاری طی یادداشتی به مبحث کارتن خوابی و راهکارهای پایدار مواجهه با آن در تهران پرداخت.
یادداشت مهمان، امیرحسین قاسمی، مدیرعامل موسسه همیاری
: کارتن خوابی، بخصوص هنگامی که با اعتیاد مزمن همراه می باشد، یکی از پیچیده ترین و پرهزینه ترین صدمه های اجتماعی در کلان شهرها محسوب می شود. این پدیده نه فقط کرامت انسانی افراد را مخدوش می کند، بلکه نتایج گسترده ای برای نظام سلامت، امنیت اجتماعی و اقتصاد شهری دارد. این مطلب با نگاهی تطبیقی به تجربه های جهانی و تمرکز بر وضعیت تهران، به بررسی دلایل اصلی کارتن خوابی، نقد سیاستها و اقدامات موجود و ارایه راهکارهای پایدار مبتنی بر مسکن، درمان، مددکاری اجتماعی و اشتغال حمایتی می پردازد. بی خانمانی شدید یا آن چه در ادبیات عمومی ایران با عنوان «کارتن خوابی» شناخته می شود، یکی از آشکارترین جلوه های نابرابری اجتماعی است. این پدیده محدود به کشورهای درحال توسعه نیست و تقریبا در تمامی جوامع، با شدت و اشکال متفاوت، وجود دارد. کارتن خواب ها به طور معمول شب های خودرا در خیابان ها، پارک ها، خودرو های فرسوده یا پناهگاه های موقت سپری می کنند و در کنار آنان، جمعیتی قابل توجه هم در وضعیت «بی خانمانی پنهان» قرار دارند؛ اشخاصی که از مسکن پایدار و امن محروم اند، اما در آمارها دیده نمی شوند. در سطح جهانی، ده ها تا صدها میلیون نفر در وضعیت مسکن نامناسب یا بی خانمانی زندگی می کنند. در آمریکای شمالی و اروپا، افزایش شدید هزینه مسکن، اعتیاد، بیماری های روانی و تضعیف شبکه های حمایتی از عوامل اصلی این بحران است. در آسیا، مهاجرت گسترده از روستاها به شهرهای بزرگ و شهرنشینی شتاب زده اهمیت بالای ی دارد و در آفریقا و آمریکای لاتین، فقر ساختاری، جنگ و بلایای طبیعی سهم عمده ای در گسترش بی خانمانی ایفا می کنند.
تصویر جهانی کارتن خوابی
بر مبنای آمارهای انتشار یافته، در ایالات متحده آمریکا در سال ۲۰۲۴ بیشتر از ۷۷۰ هزار نفر حداقل یک شب را بدون مسکن پایدار گذرانده اند. در کانادا هم حدود ۳۵ هزار نفر هر شب بی خانمان هستند و بیشتر از ۲۳۵ هزار نفر در طول سال تجربه بی خانمانی دارند. در اروپا، شمار بی خانمان ها از ۱.۲ میلیون نفر فراتر رفته و در کشورهایی نظیر انگلستان، فرانسه و آلمان، گرایش فزاینده قابل توجهی طی سالهای اخیر مشاهده می شود.
وضعیت کارتن خوابی در ایران و تهران
در ایران، نبود آمار رسمی و شفاف، تحلیل دقیق این پدیده را دشوار کرده است؛ با این وجود، برآوردهای میدانی و گزارش های نهادهای شهری نشان داده است که تنها در شهر تهران حدود ۱۰ تا ۱۲ هزار نفر در وضعیت بی خانمانی به سر می برند. بخشی از این افراد از خدمات گرمخانه ها استفاده می نمایند و بخش دیگری بازهم در خیابان ها زندگی می کنند. اغلب کارتن خواب ها با مشکلاتی همچون اعتیاد، بیکاری، فقر مزمن و گسست خانوادگی مواجه اند. زنان کارتن خواب باآنکه از نظر تعداد کمترند، اما به علت مواجهه با خشونت، سوءاستفاده و فقدان حمایت، در وضعیت بمراتب صدمه پذیرتری قرار دارند.
علل اصلی کارتن خوابی در ایران
کارتن خوابی نتیجه هم زمان مجموعه ای از عوامل اقتصادی، اجتماعی و فردی است. فقر، بیکاری و جهش قیمت مسکن و اجاره بها، مهم ترین عوامل اقتصادی محسوب می شوند. در بعد اجتماعی، فروپاشی خانواده، خشونت خانگی، طلاق و مهاجرت از مناطق محروم به کلان شهرها نقش تعیین کننده ای دارند. اعتیاد و بیماری های روانی درمان نشده هم از عوامل کلیدی سقوط افراد به خیابان اند. در کنار این موارد، ضعف نظام حمایت اجتماعی، محدودیت خدمات موجود و فقدان سیاستهای طولانی مدت در حوزه مسکن و اشتغال، به ادامه این وضعیت دامن می زند.
اعتیاد و بی خانمانی؛ چرخه ای معیوب
اعتیاد و کارتن خوابی رابطه ای دوسویه و تقویت کننده دارند. اعتیاد می تواند به از دست رفتن شغل، قطع حمایت خانوادگی و در نهایت بی خانمانی منجر شود. از طرفی، زندگی در خیابان با فشار روانی شدید، ناامنی و دسترسی سهل به مواد، احتمال ادامه یا برگشت به مصرف را بیشتر می کند. بدون مداخله ای هم زمان در سه حوزه مسکن، درمان و حمایت اجتماعی، شکستن این چرخه تقریبا ناممکن است.
ارزیابی اقدامات موجود
اقدامات کنونی در ایران عمدتا بر مدیریت بحران متمرکز است. گرمخانه ها سرپناه شبانه، غذا و خدمات اساسی ارایه می دهند، اما ماهیتی موقت دارند و به مسکن پایدار منجر نمی شوند. مراکز ترک اعتیاد و مراکز ماده ۱۶، درمان الزامی را دنبال می کنند، اما بعد از ترخیص، اغلب بدون مسکن و شغل، افراد را به همان چرخه پیشین بازمی گردانند. سازمان های مردم نهاد و نهادهایی مانند بهزیستی هم خدمات ارزشمندی ارایه می کنند، اما پوشش آنها محدود و وابسته به منابع ناپایدار است.
چرا سیاستهای فعلی ناکارآمدند؟
تمرکز بیش از اندازه بر جمع آوری و مدیریت کوتاه مدت بحران، نبود مسکن پایدار، فقدان اشتغال حمایتی، ضعف هماهنگی نهادی، فشارهای اقتصادی و انگ اجتماعی نسبت به کارتن خواب ها از مهم ترین دلیلهای ناکارآمدی سیاستهای فعلی به شمار می روند. این رویکردها نه فقط مساله را حل نمی کنند، بلکه به بازتولید آن می انجامند.
راهکارهای پایدار برای تهران
تجربه های موفق جهانی نشان داده است که «مسکن پایدار» نقطه آغاز حل مساله است. تامین واحدهای مستقل یا خانه های گروهی کوچک، همراه با حضور مددکار و درمانگر، می تواند ثبات اولیه را فراهم آورد. درمان اعتیاد باید داوطلبانه، مستمر و در پیوند با مسکن و اشتغال باشد. مدیریت مورد (Case Management) با یک مددکار ثابت، پیگیری طولانی مدت و طراحی مسیر برگشت به خانواده یا جامعه را ممکن می سازد. اشتغال حمایتی در حوزه هایی مانند خدمات شهری، بازیافت و کارگاه های کوچک، استقلال اقتصادی تدریجی را فراهم می آورد. همین طور توجه به رویکرد جنسیتی، بخصوص در مورد زنان کارتن خواب، و طراحی مسیرهای مرحله ای از مسکن موقت به پایدار، ضروری می باشد.
توجیه اقتصادی و اجتماعی
برعکس تصور رایج، تامین مسکن و خدمات حمایتی هزینه برتر از مدیریت بحران نیست. هزینه سالانه نگهداری کارتن خوابان مزمن در چارچوب اورژانس، کمپ ها، پلیس و نظام قضایی، بمراتب بیشتر از سرمایه گذاری در مسکن، درمان و اشتغال حمایتی است. این رویکرد نه فقط انسانی و کرامت محور است، بلکه از نظر اقتصادی هم به صرفه بوده و به کاهش هزینه های طولانی مدت شهری می انجامد.
جمع بندی
کارتن خوابی ناشی از اعتیاد در تهران با اقدامات مقطعی و کوتاه مدت حل نخواهد شد. راهکار پایدار مستلزم بسته ای جامع است که مسکن پایدار، درمان مستمر اعتیاد، مددکاری طولانی مدت، اشتغال حمایتی و نگاهی مرحله ای و جنسیت محور را در بر گیرد. تنها با چنین نگاهی میتوان چرخه پرهزینه بی خانمانی و اعتیاد را شکست و امکان برگشت پایدار افراد به جامعه را فراهم نمود.
در کانادا هم حدود ۳۵ هزار نفر هر شب بی خانمان هستند و بیشتر از ۲۳۵ هزار نفر در طول سال تجربه بی خانمانی دارند. در اروپا، شمار بی خانمان ها از ۱.۲ میلیون نفر فراتر رفته و در کشورهایی نظیر انگلستان، فرانسه و آلمان، گرایش فزاینده قابل توجهی طی سالیان اخیر مشاهده می شود. سازمان های مردم نهاد و نهادهایی مانند بهزیستی هم خدمات ارزشمندی ارائه می کنند، اما پوشش آنها محدود و وابسته به منابع ناپایدار است.
منبع: مسیرساز
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب